Hoofdstuk 9. Rudimentaire overblijfselen

Rudimentaire organen

Volgens Wikipedia betekent het woord "rudimentair": niet meer tot ontwikkeling komend. Ook het bekende Van Dale woordenboek geeft deze omschrijving.

Vroeger dacht men dat een mens veel nutteloze organen had. Deze werden rudimentaire overblijfselen of kortweg 'rudimenten' genoemd. Ze zouden overblijfselen zijn van ons evolutionaire verleden. Inmiddels weten we dat veel van die organen wel degelijk een functie hebben: ze produceren belangrijke hormonen, waren van belang tijdens ons embryonale stadium, dienen als 'reserveonderdelen' voor het geval andere organen uitvallen, of zijn nodig bij noodgevallen.

Appendix

Neem bijvoorbeeld de appendix, het aanhansel van de blinde darm. Is dit een nutteloos overblijfsel van de evolutie? Dat zou heel vreemd zijn, want de apen waar we van af zouden stammen hebben geen appendix. En bovendien: ook de appendix blijkt niet nutteloos te zijn. Het helpt ons afweersysteem bij het bestrijden van infecties.

Hebben wij dan misschien een appendix omdat we verder ontwikkeld zijn dan apen? Is de appendix een nieuw orgaan dat zich bij mensen heeft ontwikkeld? In dat geval zouden konijnen en buideldieren afstammen van mensen; deze dieren hebben namelijk een veel verder ontwikkeld exemplaar. En als organen het resultaat zijn van evolutie, waarom hebben we dan niet een heleboel organen die bezig zijn zich te ontwikkelen? Omdat de mens uitontwikkeld is? Waarom zien we dan geen legio zich ontwikkelende organen bij lagere diersoorten? Het meest logische antwoord is: omdat organen niet het voortkomen uit evolutie, maar geschapen zijn door een intelligent Ontwerper.

Staartbeentje

Ook ons staartbeentje heeft voor heel wat discussies tussen evolutionisten en creationisten gezorgd. Evolutiebiologen zien onze 'rudimentaire staart' als het zoveelste bewijs voor evolutie. Apen hebben een staart en toen ze evolueerden tot mens zijn ze die kwijtgeraakt. Maar in dat geval zou het staartbeen nutteloos moeten zijn. Dat is het echter niet. Het dient onder andere als aanhechtingsplaats voor spieren. Er zijn gevallen bekend van mensen die geboren zijn met een staart. Dat is toch wel een bewijs dat mensen nog steeds de genen hebben om een staart te ontwikkelen? Sommige creationisten denken dat we die genen niet hebben; het al dan niet hebben van een staart zou niet te maken hebben met het uit of aan zetten van een stel genen. De "mensenstaarten" zijn volgens hen geen echter staarten. In de meeste gevallen bevatten die staarten geen botjes en als dat wel zo is, dan zijn het geen wervels zoals bij echte staarten. Het lijkt er echter op dat we die genen wel hebben (de genen Wnt-3a en Cdx1, al schijnen deze (ook?) een functie te hebben). Er is ook een röntgenfoto van een menselijke staart mét wervels. (Nota bene: dit is de enige foto die ik kon vinden. Maar die wordt wel op een heleboel "evolutie-bewijzende" sites gebruikt.) Is nu het bewijs geleverd dat we van apan afstammen? Niet bepaald. Als embryo hadden we namelijk allemaal een staart (zie ook de volgende paragraaf). Normaal wordt deze tijdens de verdere ontwikkeling van de vrucht weer afgebroken. Bij de baby op de röntgenfoto is dat kennelijk niet gebeurd. Dat we de genen voor een staart hebben, hoeft ook geen probleem te zijn voor het creatiemodel; de wervels van een staart zijn (nagenoeg) gelijk aan die van een wervelkolom. Stelt u zich eens een programmeur voor die een aap en een mens wil maken. Zal hij beide volkomen gescheiden van elkaar ontwikkelen? Natuurlijk niet. Hij zal iets maken dat voor beide bruikbaar is. Apen hebben een wervelkolom met staart en mensen eentje zonder staart (of een klein staartbeentje). De aanwezigheid van onze staart kan dus evengoed duiden op een intelligent programmeur en is derhalve geen bewijs voor evolutie.

Verstandskiezen

Wanneer we de volwassen leeftijd beginnen te bereiken, kunnen we last krijgen van een paar kiezen die vaak niet meer in onze mond passen: de verstandskiezen. Evolutiebiologen zien dat als overblijfsel uit de tijd dat we nog apen waren. Onze kaak was toen groter en was er dus genoeg ruimte voor die extra kiezen. Ook veel creationisten nemen aan dat onze kaken vroeger groter waren. Niet omdat we toen apen waren maar omdat we meer moeite moesten doen om ons voedsel te vermalen. Daarom zijn die verstandskiezen eigenlijk ook alleen een probleem in de westerse wereld. In landen waar niet alles is voorgemalen in pakjes en zakjes en waar vlees en groenten veel minder lang gebraden en gekookt worden, heeft men dit probleem niet. Ze hebben nog steeds de grotere kaak die wij in het westen vroeger ook hadden. En ja, het krijgen van een kleinere kaak door ander voedsel is een vorm van evolutie. Maar het zal duidelijk zijn dat dit onder micro-evolutie valt en niet een bewijs is van app-naar-mens-evolutie.

Bovenstaande geeft aan dat de zogeheten rudimenten wel degelijk een functie hebben. Dat wordt door de (meeste) evolutiebiologen dan ook niet ontkend. Met al die rudimenten die toch een functie blijken te hebben, zou dat ook wel er lastig zijn. Het Oxford Concise Science Dictionary zegt: "een rudimentair lichaamsdeel is een onderdeel van een organisme dat in omvang is afgenomen gedurende de evolutie omdat de functie waarvoor het diende significant verminderde of totaal overbodig is geworden." Het zal duidelijk zijn dat deze omschrijving aanneemt dat het evolutiemodel juist is. Hiermee ontstaan natuurlijk circelredeneringen: de appendix noemen we een rudiment, dus is het een bewijs voor evolutie. Dat is natuurlijk onzin. Iets wat een functie heeft, kan prima ontworpen zijn. Het zien als een evolutionair overblijfsel is compleet subjectief. Het woord 'rudiment' is dan ook geen wetenschappelijk verantwoorde term, aangezien er geen objectieve voorwaarden zijn om iets zo te noemen. Apen hebben relatief lange armen vergeleken met mensen. Zijn onze armen nu rudementen? Ze hebben immers niet meer de functie om door bomen te kunnen slingeren.