Hoofdstuk 2. Begrippenlijst

Dit hoofdstuk bespreekt een aantal begippen die nogal eens verkeerd worden begrepen.

Feit

Een feit is een gebeurtenis of omstandigheid waarvan de werkelijkheid vaststaat, doordat het ofwel zintuiglijk waargenomen ofwel instrumenteel gemeten kan worden. Dit betekent overigens niet dat feiten altijd overeenkomen met de werkelijkheid. Wetenschappelijke feiten kunnen veranderen. Zo was het jaren geleden een wetenschappelijk feit dat de zon om de aarde draaide. Men zag immers de zon altijd in het oosten opkomen en in het westen ondergaan. Nieuwe waarnemingen hebben dat feit later ontkracht. Nu is het een feit dat de aarde om de zon draait (en om zijn eigen as).

Wet

In de wetenschap is een wet een omschrijving van hoe de een en ander zich gedraagt onder bepaalde omstandigheden. We hebben bijvoorbeeld de "wet van behoud van energie". Die wet stelt dat energie niet verloren kan gaan of uit het niets kan ontstaan.

Hypothese

Een hypothese is een stelling die nog niet is bewezen, maar wel getest kan worden. Als een test aantoont dat de hypothese onjuist is, dan zal deze aangepast of geheel verworpen moeten worden. Hypothesen waarvan niet is aangetoond dat ze onjuist zijn, kunnen onderdeel uitmaken van een wetenschappelijke theorie.

Theorie

In de wetenschap is een theorie een goed onderbouwde verklaring van een bepaald aspect van de wereld om ons heen. Het moet ondersteund worden door feiten, wetten en hypothesen. Zeg dus nooit dat een bepaalde theorie (bijvoorbeeld de evolutietheorie) 'slechts een theorie' is. Een theorie is echter ook nooit per definitie juist. Vroeger hadden we de geocentrische theorie, gebaseerd op het toenmalige feit dat de aarde in het middelpunt van ons stelsel of zelfs het hele universum staat. Inmiddels is iedereen het er wel overeens dat dit model onjuist is en is het vervangen door de heliocentrische theorie die zegt dat de zon in het middelpunt van het zonnestelsel staat.

Evolutie

Volgens Van Dale is evolutie "geleidelijke ontwikkeling tot iets anders met name tot iets hogers of beters" of "ontwikkeling van het leven op aarde". Op grond van deze omschijving is het lastig te bepalen of sommige verschijnselen nu wel of geen voorbeelden van evolutie zijn. Is resistent-worden tegen medicijnen of pesticiden wel of geen evolutie? Stel dat de kiwi (vogeltje zonder vleugels) afstamt van een vogel met vleugels, is dat dan evolutie? Het verlies van vleugels lijkt eerder het tegenovergestelde. In dit boek ga ik uit van de omschrijving die Wikipedia geeft: "Evolutie is het biologische begrip waarmee het proces van verandering in alle vormen van leven van generatie op generatie wordt aangegeven". Hiermee zijn dus ook nadelige veranderingen vormen van evolutie. Veel creationisten zullen dit "devolutie" of "degeneratie" noemen, maar dat zijn geen officiële termen. Aan de termen micro- en macro-evolutie heb ik een apart hoofdstuk gewijd.

Evolutionist en evolutionisme

Veel wetenschappers vinden dat alles wat eindigt op -ist of -isme niet thuishoort in de wetenschap. Ze vinden het daardoor ook niet prettig om "evolutionist" genoemd te worden. Het zou het idee geven dat ze aanhanger zijn van een of ander geloof of ideologie. Net zoiets als een humanist, boeddhist, communist of facist. Volgens mijn Van Dale woordenboek is een evolutionist iemand die in evolutie gelooft. Zelf zullen ze liever de term "erkennen" of "accepteren" in plaats van "geloven" gebruiken, al willen sommigen zelfs daar niet van weten. Ik heb wel eens gevraagd welke term dan gebruikt moet worden, maar daar kreeg ik geen antwoord op. Evenmin als op de vraag welk ander woord dan "evolutionist" gebruikt moet worden? Ook daar kreeg ik geen zinnig antwoord op. "Bioloog", "geoloog" of - meer algemeen - "wetenschapper" zouden goede termen zijn. Maar ja, dat kan zowel een creationist als een evolutionist zijn. Vaak maakt het ook niet uit, bijvoorbeeld in een zin als "biologen hebben ontdekt dat erfelijke eigenschappen liggen opgeslagen in het DNA". Dan maakt het niet uit of die biologen het evolutiemodel of het creatiemodel erkennen. Maar als het nu gaat om het onstaan van mensen? "Volgens evolutiebiologen hebben mensen en apen een gemeenschappelijke voorouder." Biologen die evolutie erkennen, zouden we dus "evolutiebiologen" kunnen noemen. Maar geologen of biogeografen? Worden dat dan "evolutiegeologen" en "evolutiebiogeografen" (en natuurlijk "creatiegeologen" en een "creatiebiogeografen")? Het zal duidelijk zijn dat we dan allerlei kromme termen krijgen. "Seculiere geografen" en "seculiere biogeografen" lijken me de beste alternatieven. Al zullen velen wel menen dat het bijvoeglijk naamwoord "seculier" niet nodig is, omdat creationisten geen wetenschappers zijn. Ik hoop dat dit boek laat zien dat dat onzin is.